انديشه ي نعمت ا... خان آلياني و...

در گفتگو با جمشيد شمسي پور «خشتاوني»

اشاره:

عكسي كه مشاهده مي نماييد از لاي يك فصل از پروژه ي عظيم ، به عاريه گرفته ايم ـ كه در مجله يي فوق تخصصي محبوب گيلان و كشور ، به چاپ رسيده است .البته با آن زير نويسي اي كه دست كمي از خود پژوهش هفت قسمتي ندارد ، كه هر قسمت اش در ده صفحه از هر شماره ي آن مجله ، به تاريخ سپرده شده است. جريده يي كه نه تنها در كشورعزيزمان ، بلكه درجهان مي درخشد . هر يك شماره از آن با تيراژي خيره كننده و خوشبختانه خواننده ي خاص خود را نيز دارد. از جمله دانشمندان ، ‌نويسندگان ، پژوهشگران نامي اقوام مختلف و... كه هر يادداشت كوتاه آن بلافاصله ثبت در تاريخ خواهد شد. خصوصن با آن تيم ورزيده ، با تجربه و سرد و گرم روزگار چشيده  و در كنارش سازمان هاي مردم نهادي كه با خود دارد ، اين مجله ي محبوب را به اوج رسانده است .مجله يي كه به تأسي از بزرگانش ،‌ از جمله مرحوم ابراهيم فخرايي ، ‌جهانگير سرتيب پور و... براي گيلك هاي نجيب اهل قلم ،همانند نگين انگشتري شده است و در شناسايي سنتش ، خانه هاي قديمي را مي خرند و پژوهشگر پرورش مي دهند و به نسل جوان شيوه ي در دست گرفتن قلم را مي آموزند. آنهم نه قلمي كه از اين و آن رونويسي كنند ،‌ بلكه به اندازه ي يك مؤسسه براي شان توليد مي آورند. و بايد گفت خدا قوت تان دهد دوستان . ناز شصت تان!!اما آن عكس درج شده [حساسيت مسئله و از عجايب روزگار!است. كلبه يي شبيه سازي شده ـ كه آيا نود و دو سال قبل درب اش آبي رنگ بود؟].كه در واكاوي از آن ، ‌قلم ژورناليست هاي جوان تالش را مي طلبد . كم هم نيستند از اين جوان هاي با استعدادي كه مي توانند از اين مصيبتي كه در طول تاريخ گريبانگير تالش شده ،  كه سرگذشت رهبران نهضت جنگل در پرده يي از ابهام باقي مانده است تحليل نمايند ؛ چگونه است رنگي ـ خود را همرنگ تاريخ نموده است ؟ خصوصن اينكه حتا«رنگ» را نيز شناسايي نموده  و در ذهن تاريخ بيرون كشيده شده است! و شايد بتوانند پژوهش ارزنده يي از خود بجاي بگذارند. چرا كه اين همه تالش در آن هفت ساله انقلاب جنگل از خود ايثار و رشادت و شجاعت به خرج داده اند . حال چه شد كه اين آلونك از آن بجاي مانده ؟ نياز به پژوهش دارد و در كنارش اغراق پا نويس شده ي عكس جاي تأمل دارد! كه چه كسي باز سازي اش كرده و دلايل باز سازي اش چه بود؟!باز به ما ارتباطي ندارد. من هم با توجه به نوار مصاحبه يي كه دست كم يازده سال پيش با جناب شمسي پور خشتاوني انجام داده بودم اسنادي در دست داشتم و در آن زمان  (سال 81) اين اجازه به من داده نشد! تا بازتابش دهم . زماني كه اين پروژه با عكس بالا منتشر شد خواستم  واكنش نشان دهم وباز موقعيت اش متناسب با آن نبود ،‌ تا اين كه چند هفته ي قبل حادثه يي روي داد وبه آرشيو رجوع و آن نوار را پياده كرده كه پيش روي شما قرار خواهد گرفت.

مرگ تراژيك ميرزا

وچند توضيح لازم

ضمن سپاس بيكران از بازديدكنندگان فهيم ،  چندتن از دوستان گرامي از شيوه ي اطلاع رساني مقاله ي «مرگ تراژيك ميرزا كوچك خان» چندان راضي نبودند و اين شيوه را «يك سويه» دانسته و هر يك با نظرهاي مختلف ـ و در آخر از ما خُرده گرفته اند. عزيزي هم سخت دلگير شده بود كه چرا در كنار«مرگ تراژيك ميرزا كوچك خان»، ادامه اش را كه به مرگ حيدرعمواوغلي و«64 روز بعد از دستگيري اش» اختصاص داشت كه «اين دو مرگ روايت شده  ، مكمل هم اند مي بايست در كنارهم براي بازديدكنندگان به نمايش در بيايد» و گويا به نظر مي رسد ما به آنها جفا نموده ايم . شايد هم حق داشته باشند و صد البته كه دارند.

اشاره :

مقاله يي كه ملاحظه مي نماييد بر آمده از قلم وزين سركار خانم مهري شيرمحمدي ، كه اصالتن از طرف پدري و مادري قزويني و در روستاي با صفاي «حصار خَروان»مي باشد. سال هاي سال است با مطبوعات قزوين حشر و نشر دارد  و چند سالي ست در گيلان و[...] مشغول به كار است و در همين چند ساله يي كه ساكن رشت بوده  ،‌بخوبي توانسته خود را با فرهنگ و آداب و رسوم گيلاني وفق دهد و سال گذشته نيز ويژه يي در خود رشت تحت عنوان «رشتَ اوخان» منتشر نموده است . آخرين اثري كه توليد نموده و هنوز به چاپ نرسيده ، نقد شعر و آثار شيون فومني ست كه اگر منتشر شود شايد خود گيلكان نيز در مي يابند كه اين بزرگ بانو ، چه قلم شيوايي دارد.ما به پاس احترام قلمش كه گيلان را به زيبايي نگريسته و مي نگرد ،‌ مقاله ي «از ورزا جنگ تا جنگ فريدون» را كه همزمان در دو ماهنامه ي معتبر كشوري به چاپ رسيده در اختيار بازديدكنندگان فهيم مان قرار مي دهيم و براي ايشان وهمسر محترم و فرزند دلبندش آرزوي موفقيت و سلامتي داريم:

از ورزا جنگ تا جنگ فريدون

تأملي در علل تكريم گاو در گيلان و پيدايش ورزا جنگ

(مهري شيرمحمدي)

روزگار گاو آهن سپري شده اما ردپاي گاوهاي گيلي در تمام روستاهاي شمال ايران هنوز باقي است و سمبل گاو، در ورزا جنگ (جنگ بين دو گاو نر) خود نمايي مي كند.

گاويه (در لاهيجان) ،‌گوشلوندان (در فومن) ، گالش كلوم (در اشكورات) ، گاوا ك ده در (صومعه سرا) ، كاگولتاش (cagvaltas) ، گالش خيل و گالش محله (در خوشابر طالشدولاب)گالش آباد (در رحيم آباد) ، گاميشبان (در ماسال) ،‌ گاوخوس(در عمارلو)، گاودل(از ييلاقات لويه رودبار) ، گاوده (در سراوان) ،‌گاوكده (در فومن)، گاو بنه (از محلات لاهيجان) ، گاچرا (از دهكده هاي چهارده لاهيجان) ،‌گاو ماست و گاوه سر (از دهكده هاي رانكوه املش) و گاوجاره (جزء بالامحله فومن)و حتي گاو رود (از رودهاي اطاقور لنگرود) اسامي است كه براي مسافران گيلان جالب توجه است . روستاها و مكان هاي زيادي هم با تركيبات واژه گاو در شمال ايران بوده اند كه امروزه تغيير نام داده اند . به عنوان نمونه گاواك ده هم اينك اسلام آباد خوانده مي شود و گاوده ، امام ده شده است .

تعارفات پژوهشي[سياه كردن مجلات]

و نابودي تدريجي جوانان تالش!

پژوهشگري تالش ،روزي در جمع ، پند و پيامي داد كه هنوز آويزه ي گوشم هست . خصوصن در مواجهه به سرگذشت جوانان تالش كه امروز حتا به خودشان شك دارند. و آن اين بود:«...يكي از دهها شگرد افراد به ظاهر باستان گرا اين است تا جوانان با استعداد را در نطفه خفه ، قلم و بلوغ فكري شان را در انحصار خود در آورد...» و آن روز در پاسخ ام ،‌مطالبش را تا حدودي بازتر نمود و متعاقب آن گفتند :«... شايد جوان نداند آنچه را كه دارد به آن فكر مي كند و يا به اصطلاح دارند در قالب هاي مختلف تاريخي ،‌ادبي ، ‌هنري ، فرهنگي ، اجتماعي و...به آنها كمك مي كنند نوشته هايي بر اساس رونويسي شده از كتاب هاي مختلف و هدف دار است و در كنارش مسئول جريده يي هم اگر شناختي از پيرامون آنچه كه به دست او رسيده ،نداشته باشد هم آن جوان قرباني خواهد شد هم گرداننده آن جريده ـ و از كجا معلوم طرف با واسطه قرار دادن قلم اين يا آن جوان خواسته خود نشريه را زير سؤال ببردو...».

صدا ، اينگونه به خاك سپرده شد!

سال هاي 55 يا 56 بود.دقيقن يادم نيست همين قدر به خاطر دارم اواخر شهريورماه بود.ما پنج شش نفر بچه هاي قد و نيم در جاده هاي خاكي محل در حال بازي بوديم . ساعت حدود شايد دو و نيم الي سه ي بعد از ظهر بود.گرما گرم بازي بوديم كه شيرو با وجود اينكه يكي دو سال از ما بزرگتر بود بطور برق آسا گفت:«خردنن بي سسXerdanen bi sass» بچه ها ساكت!

ما هم به پيروي از دستور ايشان مثل چوب كبريت خشك ايستاديم . او بر گشت به سمت روستاي شمالي دستانش را به سمت گوش هايش برد تا صدايي را كه رد يابي كرده به دقت گوش فرا دهد. با شورو شوق لبخندي زد و گفت:«مسه masa» مي شنويد؟! سازنده ! بچه ها صداي ساز!

سيب باغ

فاطمه رهبر

كرا كتاب داستان خانم . مامان ايتا عالمه سبزي ميان نيشته كرا غرغر كونه اصغرَ سر كي از زواله مشق نيوشتنا سرا گيفته و تماما نكوده ... كوچدانه اتاقَ ره كي هر جايا فاندره ، اصغر دفتر كيتاب فوجه.

سارا خو پئرَ بوشوداره سر سيبَ باغَ . انَ ره كي كرا كرمَ ميوه جه ، امه گويه . سارا پئر ،‌دو دس داره سارا گويه مي پئر مهربانه ،‌خنده مره گپ زنه ، سارا روسري ، درختَ سيبانَ مانه ؛ سرخَ سرخ.

مي مارجه واپرسم : امن سيبَ باغ ناريم ؟

جيرَ چومي مرا فاندره ،‌ايتا موشته شويد خود دست گيره :

ـ امن گور ناريم تا كفن بداريم .

نهضت ميرزا كوچك جنگلي

يازدهم آذر هر سال در تقويم تاريخي مان ، سالروز شهادت ميرزا كوچك خان جنگلي ست . و هر سال آخر ماه برگ ريزان پاييز ، آزاديخواهان ايران ، همراه با گيلانيان غيور اين روز را پاس مي دارند.

تالشان نيز بخش عظيمي از مبارزات ميرزا را كه در منطقه فومنات روي داده به عهده داشته اند. علي الخصوص شهيد غلامعلي باباماسوله كه خود قبل از نهضت جنگل در هسته ي اوليه آن مشاركت داشته و پيش تر از آن هم با مبارزين «اتحاد اسلام» آنگونه كه در بيانيه يي هم آمده است او يكي از اركان اصلي در مرحله اول جنبش جنگل محسوب مي گرديد.

استادحسين قوللرآغاسي

و

 نقاشي قهوه خانه يي

حسين فرزند علي رضا قوللر آغاسي بود. علي رضا يكي از هنرمندان و استادان نقش پرداز بر روي كاشي و قلمدان به شمار مي رفت. حسين فن و هنر نقش اندازي روي كاشي و روغن كاري بر ديوار را از نه سالگي نزد پدر آموخت . در آن زمان استاد علي رضا يك كارگاه كاشي پزي در خيابان الماسيه (باب همايون) داشت . پس از مرگ پدر چندي كارگاه او را مي گرداند. محمد مدبردوست و همشاگردي اش در كارگاه پدر،‌او را در اين دوره كوتاه در نقش اندازي روي كاشي و گرداندن كاشي او را ياري مي داد . پس از چندي كارگاه و كار كاشيگري را رها كرد و به نقاشي ساختمان پرداخت.

انتخابات جمهوري آذربايجان و محو تالش!

سومين دوره انتخابات رياست جمهوري آذربايجان بعد از مرگ حيدرعلي اُف با پيروزي سومين بار فرزندش الهام علي اُف به پايان رسيد. در اين خصوص مي خواستيم مطلبي را قلمي نماييم ، اما ديديم كه افكار عمومي از كنارش گذشته و داده هاي ارايه شده با تنوع خاصي در دسترسي آنهايي كه اين موضوع را دنبال مي نمودند قرار گرفته است . و اگر زياده هم به اين مسئله پرداخته شود اصل سوژه ، لوث خواهد شد و از طرفي هم نمي توان چشم و گوش بسته از كنارش كه به تالش بر مي گردد گذشت.

با توجه به احساس مسئوليتي كه نسبت به اين واژه داشته و داريم نياز است به يك نكته حياتي اشاره نماييم و آن اينكه چگونه با گذشت زمان تالش دارد همچون شمع مي سوزد و قطره قطره فرو مي چكد و محو مي گردد. و با فرو چكيدن هر قطره اش ، آن مقدار كورسو نيز در حال خاموشي ست.

آگهي به تاريخ!

چند روز قبل بر حسب نياز براي جستجوي مطلبي به آرشيو رجوع نموده تا آنچه كه در پي اش بودم ، براي فيش برداري استفاده نمايم . در لابلاي آنها به مطبوعه يي بر خوردم كه تاريخ دهه اول انقلاب را كه بر مي گردد به سال هاي 59و58 و در آن به نقل از يكي از سران ليبراليزم كه فرزند ناخلف همان امپرياليزم باشد و قبلن برادر بزرگتر همان فئوداليزم بود ، در رقابت با آن به درستي ـ اگرچه خود نمي دانست ، ولي زد به هدف روي سيبلي كه در برابرش قرار داشت و آورده بود:« ... اينهايي كه در تركمن صحرا زمين هاي خوانين را به اشتراك گذاشته اند تا از محصول شان ايدئولوژي درو نمايند ، پدران شان قبلاً خوانين همان رعايا بودند و امروز فرزندان شان با قلم اشراف پرستانه ي پدران شان رؤيت نموده اند . اگر به خوبي به گذشته ي همان پدران شان بر گردند كه با زور و چپاوول حاصل شان را مي ربودند و اينها با قلم ، تفكرشان راو...».