سایت آوای وزمتر

ریخت شناسی عناصر اربعه

(خوانش 5 شعر از علی خلیلی پور دارستانی)

خلیلی پور دارستانی شاعر پیشکسوت رودبار را بایستی قافله دار شعر عناصر اربعه دانست ، چرا که ستون اصلی اشعارشان از آب و خاک و باد و آتش شکل گرفته است . محال ممکن است قطعه یی از آن را نخوانی و به این عنصرها ـ و از تصویرهای وسوسه انگیزی که جزءجدانشدنی پرداخت های شعری اش است لذت نبری .او در بکار گیری چنین ادبیاتی مهارت خاصی دارد و در چینش الگوها وسنگ نماهای ساختمان بیان شعری به  ساختار شکنی شعر اقوام دست یافته است .مهم نیست که این شکستن ها در چه مراحلی صورت گرفته باشد ، بلکه آنچه نمود عینی پیدا می کند مستند شعری ست که خواننده را به دنبال خود می کشاند و رد این نمادها با گذر از درون مایه گی اصلی که ریشه درطبیعت شعرش دارد ، اصولن مقیاس ديد ایشان را نشان می دهد . شاعری که شاخص شعری اش نشأت گرفته از همان طبیعت است و با بسامد واژه هایی چون ترکه و ماه و مه و آتش و... در این روال مسیر خود را انتخاب می نماید .

گاهی تعقید های لفظی ، جناس ها ، استعاره ، ایجاز و تصویرهای سحرآمیز نیز پایشان به این مسیر کشانده می شودو با کاربرد ویژه شان شعرها را به سویی سوق می دهند تا این عناصربه هم وصل شوند و با همدیگر بنای این پیکره ها را به تکامل برسانند.

 البته از یاد نبریم رودباری بودن خلیلی پور خود گویای اینست که باید بپذیریم طبیعت جزء لاينفك وجود شعری ایشان است . محيط بکر و سبزی که تخیلات شاعرانه اش را بر می انگیزاند و این خود به خود در فرم و نُرم گرایی شعرهایش تاثیر به سزایی دارد . دراین نوشتار به پنج شعرایشان پرداخته می شود تا به باقی قضایا بپردازیم:

1

پنجره ام

بر گذر تو

باز شده است

چشمان ات

آسمان را

با ترکه های خشک

می لرزاند

خارج ازنگاه رمانتیکی به این قطعه ، با گذرافق دید شاعر و دوری جستن اش از استعاره‌ هاي مرده و ابزار قرار دادن پنجره برای عبورمسافر مد نظر و ترکه هایی که جایگزین مژگان شده اند ، این همان استعاره های زنده و بدیعی هستند که به شعر جانی دوباره بخشیده است . اما آنچه در این قطعه پنهان است ، تصویر رعد و برق و لرزشی ناملموس است و نگریستن بر افق دور دست ـ مجری ـ طرح شاعر را به اجرا می گذارد .تشخص و تازه گی یافتن استعاره ها در این قطعه از بدیعیات شعر خلیلی پور می باشد و قیاس پنجره با آسمان در قالب چگونگی بیان شعری و در قبال قطره و دریا و این تشبیهات نو شعر را مانا و گیرا جلوه داده است .

2

آتش گُر گرفته ای را می مانی

که

برگ های خشک جنگل

در انتظار تو

        نشسته اند

یکی دیگر از عناصر اربعه یی که در این شعر نمود عینی پیدا کرده است ، آتش است. و در تضاد قرار دادن ابزار آتش ، از قبیل برگ های خشک ، از فلسفه عناصر اربعه است که در عین همنشینی نقش کبریت احمر را هم ایفاء می نماید. خلیلی پور هنوز در درون طبیعت پرسه می زند و با فلسفه زندگی انسان و طبیعت و پیرامون آن ، آتش را حریص تر جلوه داده تا بسوی برگ های خشک شتاب بگیرد و این  تمنای درونی عنصرآتش نیست ، بلکه جدال وسوسه انگیزی ست که  آرایه های بیرونی و درونی شعر را نیز در ویترین دید عموم می گذارد و حس آمیزی به شعرها و بیان هدف خاص و رسیدن به درک شاعرانه برای خلق موقعیت های گوناگون طبیعی در شرایط متفاوت است.

3

می روم

تا

دریا را

به میان چشم های تو

بفرستم

آن گاه

در ساحل اش

با هیزم و ترکه های خشک

آتشی بگیرانم ...

خلیلی پورشباهت ها و تضادهای اشیاء طبیعت ودرهم آمیزی عناصرـ آن رابه حد اعلا و  محیرالعقولی می رساند و فائق آمدن جزء بر کل که محال واقع است را در ترکیبی حیرت انگیزانه قاب می گیرد و این افسانه ي تمثيلي که مخاطب را افسون کرده به دنبال خویش می کشاند وبا گرایشی آگاهانه تصاویر برون متنی را به درون متن کشانده وباخلق موقعیت جدید مدح معشوق و توصيف زيبايي هاي طبيعت و وصف پیرامون آن عناصر ، شگفتی می آفریند. توصیف ساده ی بیان ادبی در یک سطرخواه از عوامل طبیعت باشد و یا احجام و اشکال فیزیکی مصنوعی ، خود کار خارق العاده یی خواهد بود و در عین باقی ماندن ریتم زیبایی شناسی ، ساختار شعر نیز شکل می گیرد. که خلیلی پور در این زمینه موفق عمل کرده است .  

4

شبنمی را

می مانم

 نشسته

بر گلبرگ های تو

شاعر با وفور تصاوير و استيل هاي پراکنده ومعناگرایی در مقوله هاي آوانگاردیسم شعری در حجمی اندک و با تحلیل های گوناگون ذهنی ترسیم نمودن یک عشق را در این قطعه به رُخ کشیده است . خلیلی پور شاید به این امر واقف است که با عناصرو تصاویر طبیعت می توان به ایده ها و تفکرات فلسفی ، ادبيات تفکري را دنبال نموده و با غور در سبک و سیاق ادبی مدرن ماندگاري و جاودانگي اثر را تضمین کرد . روي گردانيدن و رخ تافتن از بافت های کهنه ی شعر به بافت لفظي و امروزی شعرروی آوردن ، ماندگاری اثر را پررونق تر می نماید و نوعي زيبايي شناسي در بازيافت و نگهداشت فرهنگ و حساسيت هاي ویژه ی سنتي را نیز اگر در بر داشت با استعانت به تفسیرها بتوان از زیر حساسیت ها رهایی یافت!.

5

ماه و

مه و

آتش

همراه با سوختن کندۀ هیزم

رقص مه

از ماه

رونما می خواهد

امشب

داماد ما چه کسی است ؟

پُرتره نگاری در این قطعه از بدعت های تازه یی نیست که اکثرشعرای گیلانی از آن غافل شده باشند . چرا که این طبیعت است افسانه می آفریند و با غلغک دادن ذهن شاعر این تصاویر نو به زایش و رویش بدل می شوند . در این وادی حس ها و هيجان هاي پراکنده و چند گونه گی معني ویاعمیق نگریستن ، انسجام، معنا، اصالت، ویا در درون گرداب ناگهاني نشانه هاي تهي فرو رفتن، مباني فکري و تلقي فلسفه شعری را به دنبال خواهد داشت . خیلی از شعرای گیلانی هنوز در این وادی سیر می کنند بنگرید:

« سینه داده به باد/ زیر نور ماه / درخت / شب را ورق می زند !(جمشید شمسی پور)

***

«در ژرفای شب آشیانه کرده بودم/با عطر شب بو و / دانه[های]مِه/پیوسته گریۀ خروسخوان می پیچد»(رحیم چراغی)

**/*

«با دامنی از شکوفه / شاخه ای گل/ خندان/در نور مشعل ماه ، می آمدی/برخاستم از خواب!»(غلامحسن عظیمی)

***

«باد سوزناک/همراه تبر/در جنگل گام بر می دارد/خنده ی مرگباری دارد /درخت»(محمد دعایی)

***

«چشمان ات را ببند/ یا در مهتابی ننشین/آفتاب/آواره می شود»(لقمان دهقانی)

***

روی هم رفته این داده های طبیعی خود الگوهای درون متنی است که شاعر از آن بهره ی وافر می برد . يعني به اجزا و عناصر زباني شعرو کنار گذاشتن واژه های يک بار مصرف با سطحی آشفته ـ انسجام متن در این شعرها زاويه‌ي ديد شاعر را نمایان می سازد . گرايش به نگرش درون مایه گی موضوع در شعرهای خلیلی پور می تواند مصداق گفته های مان باشد. و در کنارش پيوستار زبانی هدف مند نمودن واژه و سوژه ها در شعرش ، جهاني خالي از معنا و هدف را دنبال نمی نماید و دل‌خوش به اميدهايي در فراسوي زندگي ملالت‌بار و بي‌معني تداعي معاني و مفاهيم،ادراکات ناهمگون، متفاوت در این مقطع رقم نمی خورد. خلیلی پور با فراهم ساختن شرايط تخليه‌ و پالايش رواني برای خواننده ، انسان‌وارگي و جاندار‌انگاري و آدم‌گونگي عناصر بي‌جان يا امور ذهني را به رفتاري آدمي‌وار ارتباط فکر و زبان شعری را به مخاطب القاء می کند.